SIN-171124-LE JEUNE KARL MARX.docx LE JEUNE KARL MARX Ur film sevenet gant : Raoul Peck (2017). Gant : August Dielh, Vicky Krieps, Olivier Gourmet (1e58). Ha tro ho peus bet da lenn Manifest ar strollad komunist pe Ar C'hapital ? Moian zo deoc'h henn ober c'hoazh, rag oberennoù Karl Marks n'int ket diamzeret-tre. Gwelet hon eus da betra o doa troet, ha mar bez anavet ar gwez diouzh o frouezh e vehe peadra da ziwall douzh ar pezh a oa bet koñsevet e spered an den-se, Karl Marks, hag en doa respontet da levr Proudhon, Philosophie de la Misère gant ur flemmskrid berr : Mizer ar filozofiezh. Mez un dra vad eo klask kompren ar pezh en doa maget preder Marks, ha petra ha penaoz e oa daet an den da sevel kentañ teorienn don ha skiantel diwar-benn ar Labour. Ganet e oa bet Karl Marks e 1818 e Trev (en Alamagn) ha marvet e 1883 e Londrez. Eñv en doa bet tro d'ober meur a vicher, da skwer kazetenner pe filozofer, mez anavet eo dreist-oll evid boud prederiet war ar mod da gas an dispac'h da benn. Pa oa kazetenner en Alamagn eo e oa daet dezhañ an c'hoant da gompren gwell penaoz e yae ar bed ekonomikel war-raog. A-gaoz d'e skridoù dispac'her e oa bet argaset gant gouarnamant ar Prus ha setu perag e oa waet da chom da Vreizh-Veur, e Londrez, gant e vaouez Jenny. Seizh a vugale o doa bet asamblez, pewar a varvas yaouank a-walc'h. Boud e oa an Alamagn neuze bro meur a filozofer brudet : Kant, Hegel, Feuerbach... Karl Marks en doa tennet e vad anezhe sur a-walc'h, ha pa vehe hebkén evid troiñ kein d'an "idealizm alaman", ar pezh en doa graet. Studïet en doa dispac'h gall 1789 ha heni 1848. Ne wele ar relijion nemed evel "opiom ar bobl". Mez maget e oa bet e breder ive gant ar chañchamantoù braz a oa degouezhet er gevredigezh en XIXved kantvlead : ar greanterezh é sevel a-vraz hag é tennañ beteg re war nerzh-labour peizanted kuitaet ar maezoù gante evid moned da c'hounid o c'hreun e kêr. Etretant en doa graet anaoudegezh gant Friedrich Engels, mab ur greantour a Vro-Saoz, hag en doa studïet penaoz e veze gwasket ar labourizion en uzinioù, e Manchester ha rac'h. Daet e oa Karl Marks da grediñ ne oa ket mui un dornad tud hebkén hag a c'hellehe chañch penn d'ar vazh mez ar "masoù poblel", ha termenet en doa e vehe an tàerder benveg an dispac'h, kent ma vehe staliet "diktatoriezh ar proletariad". En XXved kantvlead eo e oa bet savet meur a strollad politikel diwarne, ha gouied a raomp bremañ ar pezh a zo daet da-heul. Meur a zispac'h dre ar bed zo daet diwar ar marksizm, mez an heni pouezusañ zo sur a-walc'h heni miz Here 1917 er Rusi. Ne oa ket an oll dud bennigerion Lenin pe Stalin en o amzer, evel ma oa bet Aragon pe Eluard. Skrivagnerion zo a ouie hag a lâre pesort ifern ha n'eo ket paradoez a oa en tu arall ag ar "ridew houarn". Armand Robin e Breizh, dre chelaou douzh ar radio sovietel, a ouie meur a dra. Mez gant ar perestroika lañset gant Gorbatchev e 1989, pa oa bet digoret lod ag an dielloù rus, e oui an dud ne oa ket ar c'homunizm-se nemed un diktatoriezh ag ar re terruplañ, gant milionoù a dud toull-bac'het, boureviet, lazhet pe kaset d'ar Siberi, er pezh a oa bet taolennet gant Solyenitsine evel "Enezeg ar Goulag". C'hwitet taol Marks neuze evid kavoud ur gevredigezh justoc'h ha liproc'h. Nawazh, piw a c'hell lâred e ya mad an traoù gant an denelezh hiziw, pa ya ogozig oll binvidigezh ar bed gant un dornad tud hebkén ? Pezh diskloum d'ar problem-se ? Penaoz ober ? Jean-Claude Le Ruyet.20171124a.239F.