SIN-160212-CHOCOLAT.docx CHOCOLAT Ur film sevenet gant : Roschdy Zem (2016). Gant : Omar Sy, James Thierrée, Clotilde Hesme (1e50). A-drugarez d'ar film-mañ e vo lamet ar ludu a c'holoe memoer Rafael Padilla, ar c'hentañ den du daet da voud brudet braz, er Frañs d'an nebeutañ, e fin an XIXved kantvlead. Pa oan bihan, soñj am eus c'hoazh, e veze gwerzhet bouestoù Banania, bouestoù kartoñ melen chokolad poultr enne, gant unan du treset warne, ha skrivet "Y 'a bon Banania" war an daou du. Ne ouien ket e oa bet un den, graet Chocolat anezhañ, a oa daet da voud ur c'hlown milanavet hag a lakae saliadoù bourc'hizion da dapiñ bourdoù e Pariz ar "Belle-Epoque". Ar furlukin-sen eo en doa kroget da voned da weled bugale glañv en ospitalioù parizian, un doare-ober dalc'het a-c'houde : aesaad gant an c'hoarzhin. Ganet e oa e Kuba troioù 1865, pa aparchante an enezenn da Vro-Spagn c'hoazh. Sklaved e oa e dud, mez gellet o doa achap ha laosket o doa o mab deg vloaz dezhañ ti ur Gubanez gozh. Honnezh he doa henn gwerzhet evel mevel d'ur familh e-tal Bilbao. Goude ma oa bet frotet stard gant peizanted ar c'hornad (evid henn gwennaad, sañset), eñv en doa gellet achap d'e dro. Kavet e oa bet gant ur c'hlown saoz brudet neuze, Tony Grice. Gantañ e oa bet lañset e anw Chocolat hag e vicher nevez e-pad un nebeud bloaziadoù. E 1895 e oa bet kenniget dezhañ gant rener Le Nouveau Cirque, e Pariz, sevel un duo nevez gant ur furlukin arall a vro-Saoz : George Footit. Ha kavet sav dezhe buan, gant un duo farser, "Footit ha Chocolat", gant ar c'hlown gwenn, mestr war an arall, ha gant an aogust, du amañ, ha bleup, mad da voud pavataet ha mad da resev taolioù botez en e revr pe' gar. Degouezhet e oa Chocolat da c'hoari ha d'en em ziskouez pa oa ar c'holonializm, an trevadennerezh en e bar er Frañs e fin an XIXved kantvlead. Amzer an diskouezadegoù meur e oa, e Lyon (1894), e Rouen (1896), e Rochefort (1898). E Pariz e oa bet savet an espozadeg ollvedel e 1889 hag un espozadeg trevadennel e 1907. Klask a veze war-lerc'h an traoù egzoteg. Kouviet pe redïet e veze tud ag ar broioù estren da zoned d'en em ziskouez evel ma raent en o broioù : e logtïoù pe edan teltennoù. Evel-just e veze santet an diforc'h etre ar sevenadur kornôgel ha heni ar pobladoù-se, red d'ar Frañs ha d'ar broioù european arall o zennañ ag o dizeskted. Dre ar levroù skol, ar romantoù, ar c'hazetennoù hag an diskouezadegoù e veze sanket e pennoù ar bobl e oamp ar re wellañ. Er skol e veze kenteliet ar vugale gant ar spered-se. Evel-just ne c'helle ket Chocolat e-hunan chañch penn d'ar vazh. Ha ne oa ket e c'hoant don, kredabl. Nawazh e ouier bremañ ne oa ket bet bepred é c'hoari ar begeg, an amiod mad da voud pilet ataw. Un den e oa anezhañ ive, hag un den anavet, karet gant ar vugale ! Mez goude boud torret ar liamm henn stage douzh Footit e oa daet da voud mizeruz, diwasket, troet douzh an alkool, disprizet zokén, beteg e varw e Bourdel e 1917. Petra a glask Roschdy Zem diskoueziñ dre e film ? Buhez ar sirkoù en amzer-se ? Pe muioc'h c'hoazh selloù ar bobl war ar re zishañval : an heni du, an heni bihan, an heni lartañ, an heni brasañ. Pa lamer ar pezh a za ag araokâdur an teknik (otoioù, telefon, ha kement a zo) n'eo ket sur he deus chañchet kement-se buhez an dud a sirk hiziw. Mez hon selloù war ar re zu, ha larkoc'h war ar re a zo dishañval, ne ya ket gwall belloc'h naket. Warlene e oa bet lazhet ouzhpenn mil den du, yaouank liez, gant ar boliserion amerikan... heb boud barnet, evel-just. Ur levr nevez, Une colère noire : Lettre à mon fils, oberenn ziwezhañ ar skrivagner amerikan Ta-Nehisi Coates, a ziskouez pegen diasur ema buhez ar re zu en Amerik hiziw c'hoazh. Ha gwell an traoù er Frañs ? Evid traoù zo, ya. Mez n'on ket sur naket ema ar baradoez bemdez. Mechal petra en deus santet ha komprenet Omar Sy p'en deus c'hoariet ar rol-se... Ur skeudenn he deus skoet war ma spered, pa oan é selled douzh an daou glown : pa groaz unan du hag unan gwenn o bizied, e ta soñj din a vanniel pe a zrapell hor bro... Jean-Claude Le Ruyet.20160215c.157E.SIN-160212-CHOCOLAT.docx CHOCOLAT Ur film sevenet gant : Roschdy Zem (2016). Gant : Omar Sy, James Thierrée, Clotilde Hesme (1e50). A-drugarez d'ar film-mañ e vo lamet ar ludu a c'holoe memoer Rafael Padilla, ar c'hentañ den du daet da voud brudet braz, er Frañs d'an nebeutañ, e fin an XIXved kantvlead. Pa oan bihan, soñj am eus c'hoazh, e veze gwerzhet bouestoù Banania, bouestoù kartoñ melen chokolad poultr enne, gant unan du treset warne, ha skrivet "Y 'a bon Banania" war an daou du. Ne ouien ket e oa bet un den, graet Chocolat anezhañ, a oa daet da voud ur c'hlown milanavet hag a lakae saliadoù bourc'hizion da dapiñ bourdoù e Pariz ar "Belle-Epoque". Ar furlukin-sen eo en doa kroget da voned da weled bugale glañv en ospitalioù parizian, un doare-ober dalc'het a-c'houde : aesaad gant an c'hoarzhin. Ganet e oa e Kuba troioù 1865, pa aparchante an enezenn da Vro-Spagn c'hoazh. Sklaved e oa e dud, mez gellet o doa achap ha laosket o doa o mab deg vloaz dezhañ ti ur Gubanez gozh. Honnezh he doa henn gwerzhet evel mevel d'ur familh e-tal Bilbao. Goude ma oa bet frotet stard gant peizanted ar c'hornad (evid henn gwennaad, sañset), eñv en doa gellet achap d'e dro. Kavet e oa bet gant ur c'hlown saoz brudet neuze, Tony Grice. Gantañ e oa bet lañset e anw Chocolat hag e vicher nevez e-pad un nebeud bloaziadoù. E 1895 e oa bet kenniget dezhañ gant rener Le Nouveau Cirque, e Pariz, sevel un duo nevez gant ur furlukin arall a vro-Saoz : George Footit. Ha kavet sav dezhe buan, gant un duo farser, "Footit ha Chocolat", gant ar c'hlown gwenn, mestr war an arall, ha gant an aogust, du amañ, ha bleup, mad da voud pavataet ha mad da resev taolioù botez en e revr pe' gar. Degouezhet e oa Chocolat da c'hoari ha d'en em ziskouez pa oa ar c'holonializm, an trevadennerezh en e bar er Frañs e fin an XIXved kantvlead. Amzer an diskouezadegoù meur e oa, e Lyon (1894), e Rouen (1896), e Rochefort (1898). E Pariz e oa bet savet an espozadeg ollvedel e 1889 hag un espozadeg trevadennel e 1907. Klask a veze war-lerc'h an traoù egzoteg. Kouviet pe redïet e veze tud ag ar broioù estren da zoned d'en em ziskouez evel ma raent en o broioù : e logtïoù pe edan teltennoù. Evel-just e veze santet an diforc'h etre ar sevenadur kornôgel ha heni ar pobladoù-se, red d'ar Frañs ha d'ar broioù european arall o zennañ ag o dizeskted. Dre ar levroù skol, ar romantoù, ar c'hazetennoù hag an diskouezadegoù e veze sanket e pennoù ar bobl e oamp ar re wellañ. Er skol e veze kenteliet ar vugale gant ar spered-se. Evel-just ne c'helle ket Chocolat e-hunan chañch penn d'ar vazh. Ha ne oa ket e c'hoant don, kredabl. Nawazh e ouier bremañ ne oa ket bet bepred é c'hoari ar begeg, an amiod mad da voud pilet ataw. Un den e oa anezhañ ive, hag un den anavet, karet gant ar vugale ! Mez goude boud torret ar liamm henn stage douzh Footit e oa daet da voud mizeruz, diwasket, troet douzh an alkool, disprizet zokén, beteg e varw e Bourdel e 1917. Petra a glask Roschdy Zem diskoueziñ dre e film ? Buhez ar sirkoù en amzer-se ? Pe muioc'h c'hoazh selloù ar bobl war ar re zishañval : an heni du, an heni bihan, an heni lartañ, an heni brasañ. Pa lamer ar pezh a za ag araokâdur an teknik (otoioù, telefon, ha kement a zo) n'eo ket sur he deus chañchet kement-se buhez an dud a sirk hiziw. Mez hon selloù war ar re zu, ha larkoc'h war ar re a zo dishañval, ne ya ket gwall belloc'h naket. Warlene e oa bet lazhet ouzhpenn mil den du, yaouank liez, gant ar boliserion amerikan... heb boud barnet, evel-just. Ur levr nevez, Une colère noire : Lettre à mon fils, oberenn ziwezhañ ar skrivagner amerikan Ta-Nehisi Coates, a ziskouez pegen diasur ema buhez ar re zu en Amerik hiziw c'hoazh. Ha gwell an traoù er Frañs ? Evid traoù zo, ya. Mez n'on ket sur naket ema ar baradoez bemdez. Mechal petra en deus santet ha komprenet Omar Sy p'en deus c'hoariet ar rol-se... Ur skeudenn he deus skoet war ma spered, pa oan é selled douzh an daou glown : pa groaz unan du hag unan gwenn o bizied, e ta soñj din a vanniel pe a zrapell hor bro... Jean-Claude Le Ruyet.20160215c.157E.