DIPLOMATIE Ur film sevenet gant : Volker Schlöndorff (2014). Gant : Niels Arestrup, André Dussolier. Soñj 'm eus ag ur frazenn bet lennet ganin pa oan krennard : "Pa vez enaouet an tantadoù ne vez gwelet nemed o gouloù". Ar pezh a sinifi ne vern ket kalz ar pezh a zo é loskiñ, mez ar splannder hebkén, ar splannder a vez taolet gant an tan ; ne vern ket kalz ar pezh a vez distrujet, mez an dazont a zo edan sevel ; ar pezh a sinifi c'hoazh ne vern ket kalz an amzer dremenet, skubet gant un taol dorn, troet da ludu, da voged ha da c'houloù, mez an esper a sav gant an dispac'h. Meur a wezh, nawazh, e talv ar boan gouied ar pezh a dremen er waskadenn, a-dreñv an istor ofisiel, rag ur yuc'h fedoù a zegouezh ha n'int ket edan ar gouloù just a-walc'h, n'int ket a-wel nag a-ouez d'an oll. Amañ da skwer, kredabl o deus dalc'het soñj an dud e oa bet dieubet Pariz e miz eost 1944. Soñj hon eus ag an hanw Von Choltitz, Dietrich von Choltitz, gouarner ar "Gross Paris", da lâred eo chef alaman rannvro Bariz. Gouied a raomp nen doa ket heuliet urzh Hitler, an heni a c'houlenne gantañ loskiñ kêrbenn ar Frañs, distruj an oll bontoù, an oll vonumantoù ha savadurioù heverk. Nawazh, boud e oa von Choltitz ur gwir soudard prusian, un ofiser ganet en ur familh ofiserion, kustum da sentiñ douzh an urzhioù. Ne oa ket von Choltitz un ael. En e vuhezskrid nen doa ket roet kalz a ditouroù resiz diwar-benn an amzer tremenet e Sebastopol e 1942. Lod a lâr en doa kenlabouret evid kas Judevion ar rannvro-se d'ar marw, ha tost da 40 000 e oa bet anezhe. Goulennet e oa bet gant von Choltitz moned d'an Alamagn evid resev urzhioù Hitler, e miz eost 1944. Hag ar jeneral alaman en doa gwelet e pesort stad izel e oa daet e führer da voud, dispourbellet e zaoulagad pa gomze diehan, ar baw é redeg war e vachol, e selloù kollet war un dremmwel ne oa ket mui 'metañ douzh henn spurmantiñ c'hoazh. Ne oa ket Hitler tamm ebed mui an den en doa anavet von Choltitz un nebeud bloazioù e-raog, pa oa gouest da entaniñ ar bobl alaman c'hoazh, mez un den klañv, hanter foll, torret e hune dezhañ. Neuze, pa oa bet lakaet von Choltitz da ouarner Pariz d'ar 7 a viz eost 1944, e ouie ar jeneral e oa achu gant an hune-se, gouied a rae e oa an Alamagn edan koll ar brezel, ha buan. Dle ' oa da von Choltitz distruj Pariz da noz ar 24 a viz eost 1944. Mez perag nen doa ket sentet douzh e chef neuze ? Perag nen doa ket losket, distrujet Pariz ? Berlin ne oa ket mui anezhañ nemed rivinoù dija, neuze, perag leuskel Pariz en e sav ? Perag n'he doa ket kerzhet aze lezenn an talion : lagad evid lagad, bazhad evid bazhad ? Piw henn goui ? Heñv, von Choltitz e-hunan, en doa soñjet e oa poazh an traoù, hag e oa gwell dezhañ soñjal en amzer da zoned, evid distanañ d'ar justis a oa douzh henn gortoz goude ar brezel ? Marse. Mez ne oa ket an ofiser alaman e-hunan, hag en-dro dezhañ e oa tud hag a laboure en tu kontrel evid lakaad an traoù da achu fonnabl, ha gant an nebeutañ a zizalbadoù. Ha savet eo ar film a-zivoud rol un den ogozig dianav, Raoul Nordling, koñsul ar Sued (Sveden) e Pariz d'an amzer-se. Ar Sued, da lâred eo ur vro nebtueg. Un den hag en doa graet e seizh gwellañ evid ma ne vehe ket bet graet muioc'h a dorfedoù c'hoazh, evid ma vehe lakaet un termen d'ar brezel blaouac'huz-se. Ha daoust dimp anavoud fin an istoer e chomomp staget douzh ar stourm ramzel a zo bet, pe a c'hell boud bet marse, rag ne ouiomp ket re, mez ne vern, etre an daou zen, etre Nordling ha von Choltitz. Ema ar film evel un drajedïenn ag an henamzer. Diskoueziñ a ra ar labour a zo heni an diplomated, na glaskont ket doned da benn ag o gevredi gant armoù dir, mez gant gerioù hebkén, gant arguzennoù, gant skeudennoù ha troioù-lavar choazet pervezh. Arabad koll ar liamm gant egile, arabad torriñ ar liamm tanaw a ya betegzañ c'hoazh, rag pa vo torret ar liamm-se e vo c'hwitet ha manket an taol ha frank e vo an hent evid leuskel an tankoù hag ar c'hanolioù da dremen. Nag a basianted, nag a empentiñ, nag a speredegezh, mez nag a respet ive evid an arall, daoust pegen divalaw e c'hell boud gwezhave ! Daw eo lakaad ar pezh a zo seven ennañ, ar pezh a zo kàer ha braw da voud mestr war e lod duañ. Setu aze tu splann an diplomatiezh, he zu enorusañ. Ne lâran ket ema glan ataw. Mez ya, daet eo Volker Schlöndorff da daolenniñ er film-mañ stourm daou jigant, c'hoariet ag an dibab gant André Dussolier ha Niels Arestrup. Un oberenn gàer eo, brasoc'h, a soñjañ, eged ar fed istorel waet d'ober sujed ar film. Jean-Claude Le Ruyet.201403120a.66C.